Historia polskiej drogi do wolności to wydarzenia związane m.in. z działalnością opozycji demokratycznej w latach siedemdziesiątych, powstałą w sierpniu 1980 roku „Solidarnością”, stanem wojennym i opozycyjnym podziemiem lat osiemdziesiątych. Jednocześnie, jest to najczęściej historia opowiadana przez mężczyzn i o mężczyznach. Tymczasem kobiety stanowiły ważną część polskich przemian – zarówno jako działaczki, które bezpośrednio zmieniały bieg historii, jak i te stanowiące niezbędne „zaplecze” przemian. Ich opowieści przez lata były zapomniane i niedoceniane. W narracji
o polskiej transformacji dokładnie widać jak bardzo przekazywanie historii to his story (w tłumaczeniu z j. angielskiego his story to jego historia), a nie opowieść tworzona wspólnie, zawierająca odniesienia do udziału i punktu widzenia kobiet. Myślę, że warto z młodzieżą zastanowić się, dlaczego tak się dzieje, a tym samym spróbować uzupełnić i wzbogacić historię „Solidarności” o jej opowieść.
1. Jako teksty wprowadzające młodzież do tematu, proponuję:
- artykuł A. Wiśniewskiej pt. Opowiedzcie nam o Solidarności
(www.krytykapolityczna.pl/artykuly/opinie/20130902/wisniewska-opowiedzcie-nam-o-solidarnosci, data dostępu: 21.10.2013)
- rozmowę A. Wiśniewskiej z M. Dzido i P. Śliwowskim o filmie pt. Solidarność według kobiet (www.krytykapolityczna.pl/artykuly/film/20130206/dla-kogo-ta-wolnosc, data dostępu: 21.10.2013)
Po przeczytaniu tekstów możemy przeprowadzić dyskusję z młodzieżą, zaczynając od następujących pytań: Co nam daje przypominanie historii kobiet Solidarności? Dlaczego same kobiety nie zawsze chętnie mówią o swoim udziale w działalności opozycyjnej? Jakie role pełnione przez kobiety są wymienione w tekście? Czego, według autorki, należy unikać w dyskusji o roli kobiet w omawianym okresie?
Uzupełnieniem części wprowadzającej mogą być teksty W. Nowickiej pt. Kobiety Solidarności (http://wandanowicka.natemat.pl/72801,kobiety-solidarnosci, data dostępu: 21.10.2013).
2. Następnie, po wstępnym rozeznaniu tematu, polecam zapoznanie się z materiałami, które pokażą młodzieży historie konkretnych kobiet:
- krótki film pt. Kobiety dawnej Solidarności (przygotowany przez J. Loskę: www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/poczet-kobiet-solidarnosci,144185.html, data dostępu: 21.10.2013)
- strona facebooka (www.facebook.com/SolidarnoscWedlugKobiet)
- tekst z „Tygodnika Powszechnego” pt. Kobiety „Solidarnosci”, którego bohaterkami są:
J. Duda-Gwiazda, A. Pieńkowska, D. Winiarska-Kuroń, B. Labuda, H. Krzywonos,
E. Milewicz, Z. Romaszewska, M. Tarasiewicz, A. Walentynowicz (http://tygodnik.onet.pl/kobiety-solidarnosci-36-2010, data dostępu: 21.10.2013).
Po obejrzeniu filmu i zapoznaniu się z tekstami możemy zadać uczniom i uczennicom następujące pytania: Które kobiety są wymienione w filmie z imienia i nazwiska? Jaka była ich rola? Jaka była rola i zadania pozostałych kobiet? Dlaczego niektóre zadania są oceniane jako mniej znaczące? Czy zgadzasz się z takim podziałem?
Dodatkowe zagadnienia do przedyskutowania z młodzieżą mogą dotyczyć specyfiki problemów, jakie musiały przezwyciężyć kobiety w swojej działalności opozycyjnej. Szczególnie pomocne mogą okazać się tutaj historie opisane na stronie facebooka.
3. Kiedy po zapoznaniu się z proponowanymi tekstami i filmem młodzież ma już ogólną wiedzę, można zachęcić ją do poszukiwania nieznanych kobiecych postaci ruchu „Solidarności” i opozycji demokratycznej w swoim własnym środowisku (zaczynając od rodziny i znajomych) i przeprowadzenia z nimi wywiadów. Nasi uczniowie i uczennice mogą zacząć od rozmowy z najbliższymi o tym, jak oni pamiętają Sierpień 1980 roku, miesiące które nastąpiły po nim, stan wojenny i lata osiemdziesiąte. Ważne, aby młodzież skoncentrowała się na opowieściach kobiet i o kobietach, poszukując zarówno takich, które aktywnie działały w opozycji, ale także tych, które pozostając w cieniu, wspomagały
w działalności mężczyzn. Pamiętajmy, aby uwrażliwić młodzież, że bohaterstwo może mieć też kształt codzienny i pozornie banalny. Tak właśnie było w przypadku kobiet w czasie historycznych przemian w Polsce, bo najczęściej na nie, jako żony i matki, spadały wszelkie obowiązki związane z opieką nad rodziną w związku z działalnością męża/partnera/ członka rodziny. Warto, aby przeprowadzane wywiady przywróciły znaczenie ich udziałowi
w historii.
4. Po przeprowadzeniu wywiadu/wywiadów, warto pomyśleć o „zagospodarowaniu” zebranego materiału. Poniżej kilka proponowanych działań, które mogą być realizowane jako elementy jednego projektu, bądź też niezależnie od siebie:
- debata szkolna/międzyszkolna dotycząca znaczenia kobiet w ruch „Solidarności” i opozycji demokratycznej i przyczyn nieobecności kobiet w przekazywanej nam historii. Zebrane wywiady przedstawione w formie krótkich filmów mogą stanowić wprowadzenie do debaty.
- wystawa z fragmentami wywiadu/wywiadów i jeśli to możliwe, fotografiami z tamtego okresu
- stworzenie na podstawie wywiadu/wywiadów pamiętnika (może być to opis jednego dnia)
z życia kobiety/bohaterki wywiadu w tamtym okresie. Poszczególne wpisy, odpowiednio graficznie opracowane i wyeksponowane, mogą stanowić element wystawy
- stworzenie alternatywnych znaków graficznych i plakatów z czasów „Solidarności” i stanu wojennego. Inspiracją może być logo „Solidarności”, które młodzież może wykorzystać
w taki sposób, aby eksponowało kobiecy udział w tym ruchu społecznym. Dobrym pomysłem może być porównanie z młodzieżą dwóch plakatów pt. W samo południe stworzonych w związku z wyborami w czerwcu 1989 roku. Najsłynniejszy z nich, autorstwa Tomasza Sarneckiego przedstawia męską postać. Plakat alternatywny Sanji Iveković prezentuje kobietę. Obydwa plakaty mogą skłonić do dalszych poszukiwań i stworzenia własnej, autorskiej galerii plakatów „Solidarności”, gdzie wyraźnie byłaby zaznaczona obecność kobiet.
Zachęcam do twórczego wykorzystania przedstawionych pomysłów i dzielenia się swoimi własnymi!
Marzanna Pogorzelska.
